Зейнетақы төлеу тәртібіндегі өзгерістер
Сонымен Үкіметтің 2025 жылғы 18 тамыздағы қаулысымен зейнетақы төлемдері мен Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорына (БЖЗҚ) жарналарды ұстау тәртібін реттейтін бірқатар нормативтік актіге өзгерістер енгізіп, күшіне енді.
Зейнетақы төлемі өтініш берген күннен немесе электрондық өтінімді тіркеу күнінен бастап тағайындалады және зейнет жасына жеткенге дейін немесе жинақ толық таусылғанға дейін жүзеге асырылады. Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қоры жыл сайын төлем мөлшерін өздігінен қайта есептейді.
Қазақстан азаматтығынан айрылу, шетелге тұрақты тұруға кету немесе құжаттың жарамсыз деп танылуы жағдайында төлем ережеде көзделген тәртіппен тоқтатылады. Қайтыс болған салымшының туыстарына жерлеуге біржолғы төлем көзделген. Ол 94 айлық есептік көрсеткіштен (АЕК) аспайды, бірақ шоттағы жинақ сомасынан көп емес. Егер осы төлемнен кейінгі қалдық ең төменгі зейнетақы мөлшерінен аз болса, ол да отбасы мүшелеріне аударылады.
Өзгерістер міндетті зейнетақы жарнасы, міндетті кәсіби зейнетақы жарнасы және жұмыс берушілер жарнасын ұстау тәртібіне де енгізілді. Осылайша, міндетті зейнетақы жарнасы мен міндетті кәсіби зейнетақы жарнасы Салық кодексінде көзделген кейбір төлем мен табыстан ұсталмайды. Атап айтқанда, бұл босату:
Салық кодексінің 319, 329, 330 және 341-бабында көрсетілген табысқа (жекелеген тармақшалардан басқа)
мүгедектігі бар адамдарға төленетін заттай нысандағы төлем мен материалдық игілікке қолданылады.
Осыған ұқсас тәртіп жұмыс берушілердің жарнасында да белгіленген: кейбір төлем мен табыс түрін есептеу кезінде ескерілмейді.
Стипендия артады
Елімізде жыл сайын студенттердің стипендиясы 15-20 пайызға артып отырады. Айталық, 1 қыркүйектен бастап студенттердің стипендиясы – 20, ал магистранттар мен докторанттардың стипендиясы 15 пайызға артады. Ақшаға шаққанда:
бакалаврлардың стипендиясы - 52 372 теңге
педагогикалық мамандықтар үшін - 84 мың теңге
магистранттар үшін - 117 098 теңге
докторанттар үшін - 262 500 теңге болады.
Осылайша, студенттердің стипендиясының мөлшері 2020 жылмен салыстырғанда 2 есе ұлғайтылды.
Мұнан бөлек, білім алушылардың ғылыми-зерттеу және оқу-танымдық қызметін ынталандыру, неғұрлым дарынды және қабілетті студенттер мен магистранттарды қолдау, сондай-ақ зияткерлік әлеуетті қалыптастыруға жәрдемдесу мақсатында Президент стипендиясы барлығы 1 080 студент пен 8 магистрантқа беріледі. Айта кетсек, президенттік стипендия көлемі:
студенттерге - 83 796 теңге
магистранттарға - 194 048 теңге.
Стипендиаттар үшін іріктеудің негізгі критерийі - тек «өте жақсы» (А, А -) оқу. Сондай-ақ, студенттер мен магистранттардың республикалық және халықаралық олимпиадалардағы, шығармашылық конкурстардағы, спорттық жарыстардағы, фестивальдардағы жетістіктері ескеріледі. Мұнан бөлек, өнертабыстардың авторлары стипендия иегерлері бола алады.
Президент стипендиялары мемлекеттік органдар арасында келесідей бөлінді:
Ғылым және жоғары білім министрлігі:
студенттерге – 1014 стипендия
магистранттарға – 5 стипендия.
Мәдениет және ақпарат министрлігі:
студенттерге – 17 стипендия
магистранттарға – 1 стипендия.
Денсаулық сақтау министрлігі:
студенттерге – 4 стипендия
магистранттарға – 1 стипендия.
Ауыл шаруашылығы министрлігі:
студенттерге – 45 стипендия
магистранттарға – 1 стипендия.
9 сынып түлектері кәсіптік мамандықтарда тегін оқиды
Еңбек нарығын сұранысқа ие мамандармен қамтамасыз ету мақсатында мемлекет 9-сынып түлектеріне тегін білім алу мүмкіндігін жасап отыр. Соның нәтижесінде биыл сұранысқа ие техникалық және кәсіптік біліммен 153 мың студент тегін қамтылады. Бұл көрсеткіш өткен жылмен салыстырғанда 10 мың орынға артты. Мемлекеттік тапсырыстың 70 пайызы техникалық мамандықтарға, оның ішінде машина жасау, көлік, энергетика, IT, құрылыс және басқа да салаларға бағытталады.
Негізгі басымдық бәсекеге қабілетті мамандар даярлауға, білім беру мекемелерін заманауи материалдық-техникалық базамен толық қамтамасыз етуге, педагогтердің біліктілігін арттыруға беріледі. Қазіргі таңда кәсіптік-техникалық білім беру жүйесін трансформациялау бойынша кешенді жұмыс жүргізіліп жатыр. Бұл мемлекеттік тапсырыстың көлемін ұлғайтуды, білім беру бағдарламаларына үздік халықаралық тәжірибелерді енгізуді, кәсіби шеберлік чемпионаттарын өткізуді қамтиды. Сондай-ақ, кәсіпорындар үшін дуальді оқыту жүйесін дамыту және мамандарды даярлау мақсатында бизнес құрылымдары мен инвесторларды тарту жоспарланған.
Бүгінде техникалық және кәсіптік білім беру жүйесінде 772 колледж жұмыс істейді. Колледждерге 518 кәсіпорын шефтік қамқорлық көрсетеді, олардың санын 4 мыңға жеткізу жоспарланған. Сонымен қатар жұмыс берушілермен бірлесіп, кәсіптік стандарттар мен мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттары және WorldSkills стандарттарының талаптарын ескере отырып, 8 мыңға жуық білім беру бағдарламасы әзірленді. Биыл колледждер мен жұмыс берушілер 2 мыңнан астам білім беру бағдарламасын әзірлейді және өндірістік базада 2 мың педагог тағылымдамадан өтеді.
Оқушылар жаңа стандартпен тамақтанады
1 қыркүйектен бастап білім беру ұйымдарында дұрыс тамақтану бойынша халықаралық ұсынымдарға сәйкес әзірленген тамақтанудың жаңа стандарты және көп нұсқалы үлгілік перспективалық мәзір қолданысқа енгізілді. Тамақтанудың жаңа стандарты дұрыс тамақтануға бағытталған. Атап айтқанда, семіздік, қант диабеті, жүрек-қан тамырлары және басқа аурулардың даму қаупін азайту мақсатында қантты 3,6 есе тұзды 5 есе дейін азайтуды көздейді. Бұл норма инфекциялық емес ауруларды, оның ішінде балалардағы семіздікті 15 пайызға дейін, қант диабетін 20 пайызға дейін, артериялық гипертензияны 18 пайызға дейін және басқа да созылмалы ауруларды 15 пайызға дейін азайтуға ықпал етеді.
Енгізілетін негізгі түзетулер мыналар:
балалар болатын объектілер үшін ерекше мәртебе беріледі;
объектідегі ағымдағы жағдайды дұрыс бағалау үшін алдағы тексерулер туралы алдын ала хабарламаны алынып тасталады;
объектілерді санитариялық-эпидемиологиялық талаптарға сәйкес келтіру мақсатында мониторингтік сапарлар жүйесі енгізіледі.
Ал тамақтану стандартында ас блоктары жоқ шағын жинақталған мектептер үшін мәзір көзделген. Алғаш рет мектеп тағамдарына қанағаттану деңгейін бағалауға мүмкіндік беретін жеуге жарамсыздық индексі (тәрелкедегі тамақ қалдықтары) ұғымы енгізілді.
Тамақтанудың жаңа стандарты білім беру объектілері мен мектепке дейінгі балалар объектілеріне қолданылады.
«ДосболLIKE»
Алғаш рет еліміздің барлық мектебі мен колледжінде балалар мен жасөспірімдер арасындағы буллинг оқиғаларын азайтуға, білім беру ұйымдарында қауіпсіз, қолдаушы және өзара құрметке негізделген орта қалыптастыруға бағытталған отандық «ДосболLIKE» профилактикалық бағдарламасы енгізілді.
Ол балалардың әл-ауқаты индексінің қағидаттары мен халықаралық және отандық нормативтік-құқықтық актілерге сәйкес әзірленген және буллингке қарсы күрестегі үздік халықаралық тәжірибелерге сүйенеді.
Бағдарламаның апробациясы еліміздің 9 өңіріндегі 50 мектепте жүргізіліп, оған шамамен 70 мың оқушы мен 5,5 мыңнан астам педагог қатысты. Оны жүзеге асыру бірнеше кезеңнен тұрды:
қазіргі ахуалды диагностикалау
мектепішілік буллингтің алдын алу жүйесін құру
педагогтерді оқыту және ата-аналарды тарту.
Әрбір мектеп диагностиканың нәтижелеріне сүйене отырып, барлық қатысушылардың — оқушылар, мұғалімдер мен ата-аналардың қатысуымен буллингке ден қоюдың өз моделін қалыптастырды.
Апробация қорытындысы бойынша оқушылар мен педагогтер арасында жүргізілген сауалнамалар мектеп ортасында айтарлықтай оң өзгерістер болғанын көрсетті. Атап айтқанда, 2025 жылы буллингке қатысушы агрессорлардың (буллерлердің) үлесі 2024 жылмен салыстырғанда 1,5%-ға төмендеді. Сонымен қатар, өздерін жәбірленуші сезінетін оқушылардың (виктимдердің) саны 5,4%-ға азайды. Бұған қоса, сенім арта алатын, сырын бөлісе алатын ересек тәлімгері бар балалардың саны үш есе өсті.
Апробация нәтижесінде ең тиімді тәжірибелер Астана, Алматы қалалары мен Абай, Жамбыл облыстарының мектептерінде байқалды. Аталған мектептерде шағым → талдау → көмек жоспары → қадағалау үлгісі сәтті қолданылды. Бұл процесте арнайы антибуллингтік топтар мен кейінгі бақылау шаралары іске қосылды.
Бағдарлама аясында мамандарды ауқымды даярлау көзделген. Қазірдің өзінде 2,5 мыңнан астам педагог, психолог және білім беру жүйесінің қызметкерлері оқытылды. Жыл соңына дейін бұл көрсеткішті 8 мыңнан астам маманға жеткізу жоспарланып отыр.
ПИК-тер қайта тіркеуден өтуі тиіс
15 қыркүйектен бастап «Тұрғын үй қатынастары туралы» Заңға енгізілген өзгерістер күшіне еніп, пәтер иелері кооперативтерінің (ПИК) қызметіне арналған 51-6-бап қолданысқа енгізіледі. ПИК қызметі тек заңмен ғана емес, сондай-ақ уәкілетті органмен бекітілетін ПИК-тің үлгі жарғысы негізінде реттеледі. Барлық ПИК бір жыл ішінде міндетті түрде қайта тіркеуден өтуі тиіс. Бұл ретте әділет департаменттеріне жарғыны ұсыну талап етілмейді. ПИК бейкоммерциялық ұйым ретінде тіркеледі және сол мәртебеде қызмет атқарады.
ПИК-тің міндетті қызметтері:
1. пәтерлердің, тұрғын емес үй-жайлардың, қоймалар мен автотұрақ орындарының меншік иелерінің тізімін қалыптастыру;
2. тұрғындардың қауіпсіздігі мен жайлы өмір сүру жағдайларын қамтамасыз ету;
3. жалпы жиналыстарды ұйымдастыру және өткізу;
4. коммуналдық қызметтер көрсетуге арналған шарттарды жасасу;
5. жиналыстың және үй кеңесінің шешімдерін орындау;
6. жиналысқа келесі құжаттарды дайындау және ұсыну:
- жылдық шығыстар сметасының жобасы;
- ай сайынғы және жылдық есептер.
7. кондоминиум объектісі бойынша ағымдағы және жинақ шоттарын 15 күн ішінде ашу және оны басқару;
8. барлық түрдегі жарналардың (оның ішінде қоймалар мен тұрақ орындары үшін) уақтылы төленуін бақылау;
9. жазбаша сұрау салу негізінде меншік иелеріне келесі құжаттарды ұсыну:
- шоттар бойынша көшірмелер;
- қаржылық құжаттама;
- есептер мен жиналыс хаттамалары (қағаз және/немесе электрондық түрде).
10. коммуналдық қызметтердің сапасын бақылау;
11. жылыту маусымына дайындық, лифтілер жұмыс жасауы мен қауіпсіздік жүйелерінің (өрт дабылы, түтін шығару және т.б.) жұмысын қамтамасыз ету;
12. ТКШ саласындағы электрондық ақпараттық жүйелерге деректерді енгізу.
ПИК-ның барлық кірістері тек жарғылық мақсаттарға бағытталуы тиіс. Пайданы қатысушылар арасында бөлуге жол берілмейді.
Жеке кәсіпкерлікті тіркеу шарты өзгереді
Шілдедеде Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық, кәсіпкерлік және экспорттық несие агенттігінің қызметі мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Заңға қол қойды. Осы заңмен Кәсіпкерлік кодекске өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. Ол өзгерістер 15 қыркүйектен бастап күшіне енеді.
Сонымен келесі шарттардың біріне сәйкес келетін жеке тұлғалар дара кәсіпкер ретінде міндетті мемлекеттік тіркелуге жатады:
тұрақты негізде жалдамалы жұмыс күшін пайдаланатын
жеке кәсіпкерліктен салық заңнамасына сәйкес есептелген, тиісті қаржы жылының 1 қаңтарында қолданыста болған ең төменгі жалақының 360 еселенген мөлшерінен асатын жылдық кірісі бар.
Осылайша, дара кәсіпкер ретінде тіркелу мақсатында жылдық ең жоғары табыс мөлшері қазіргі кездегідей ең төменгі жалақы мөлшерінде емес, айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айқындалатын болады. Демек, кірістің ең жоғары мөлшері 12 АЕК-тен 360 АЕК-ке (2025 жылы 1 АЕК 3 932 теңге) дейін өседі.
Шетелдік жұмыс күшін тарту тетігі жаңарады
1 қыркүйектен бастап елімізде Қазақстанда шетелдік жұмыс күшін тарту тетігі жаңартылып, қолданысқа енгізілді. Жаңа өзгерістер ішкі еңбек нарығын қорғауға және жұмысқа орналасу процесін жеңілдетуге бағытталған. Осы орайда, жұмыс берушілер бос жұмыс орнын алдымен электронды еңбек биржасында жариялап, отандық мамандарды іздеуге міндетті болады. Ал егер 15 күн ішінде лайықты кандидат табылмаса, онда жұмыс беруші шетелдік маман тартуға өтініш беруге құқылы.
Өтініш Egov.kz, Elicense.kz, Enbek.kz порталдары мен Мigration.enbek.kz жүйесі арқылы электронды түрде рәсімделеді. Құжаттар мемлекеттік ақпараттық жүйелер арқылы автоматты тексеріледі. Бұл комиссияның қатысуын алып тастап, адами факторды азайтады. Сонымен қатар жұмыс берушілер шетелдік қызметкерлермен жасалған еңбек шарттарын арнайы бірыңғай жүйеге енгізіп, олардың жеке сәйкестендіру нөмірін алуды қамтамасыз етуге міндетті.
Жаңа тәртіп Қазақстан азаматтарының жұмыспен қамтылуына басымдық беріп, мемлекеттік қызмет көрсетудегі қағазбастылықты азайтуға мүмкіндік береді.
